KTO MOŻE ZŁOŻYĆ WNIOSEK O UBEZWŁASNOWOLNIENIE?

Nikogo chyba nie trzeba przekonywać, że starość nie zawsze jest dla nas łaskawa. Na jakimś etapie życia wielu z nas znalazło się zapewne w sytuacji, gdy ze względu na wiek i przebyte choroby bliska nam osoba starsza nie była wstanie dalej racjonalnie kierować swym postępowaniem. Większość z nas wie również zapewne, że rozwiązaniem powyższego problemu, które pozwoli na skuteczne zabezpieczenie osoby starszej i jej interesów, jest jej ubezwłasnowolnienie (całkowite lub częściowe) i ustanowienie dla niej opiekuna prawnego lub kuratora.

Ubezwłasnowolnienie osoby starszej nie zawsze jest jednak sprawą prostą, w szczególności biorąc pod uwagę fakt, że krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku w tej sprawie jest w gruncie rzeczy bardzo wąski. Zgodnie z art. 545 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego należą do niego:

– małżonek osoby, której dotyczy ubezwłasnowolnienie;

– krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;

– jej przedstawiciel ustawowy.

Wniosku takiego nie może więc złożyć np. krewny w linii bocznej, tj. przykładowo bratanica lub bratanek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Tymczasem w praktyce często zdarza się, że osoba starsza nie posiada małżonka lub krewnych w linii prostej (rodziców, dzieci, wnuków, itp.), a na co dzień pomaga jej ktoś z dalszej rodziny lub znajomy. Czy w takiej sytuacji wniosek o jej ubezwłasnowolnienie jest w ogóle możliwy? Tak, choć wymaga to podjęcia pewnych dodatkowych starań.

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może bowiem złożyć również Prokurator (art. 7 w zw. z art. 13 § 2 Kodeksu postępowania rodzinnego) lub Rzecznik Praw Obywatelskich (art. 14 pkt 4 w zw. z art. 1 ust. 2 i 3 Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich). Chcąc więc ubezwłasnowolnić osobę starszą należy się zwrócić do jednej ze wskazanych wyżej instytucji z prośbą o podjęcie działań w tej sprawie. W praktyce Prokuratura lub Rzecznik Praw Obywatelskich działają często na wniosek innych organów państwowych roztaczających opiekę nad osobami starszymi, w tym np. Ośrodków Pomocy Społecznej.

W naszej ocenie powyższe rozwiązanie nie jest optymalne, a krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie należałby poszerzyć co najmniej o krewnych w linii bocznej i Ośrodki Pomocy Społecznej, czyli podmioty, które w praktyce bardzo często sprawują bezpośrednią opiekę lub nadzór na osobami starszymi. Nie wydaje się jednocześnie, by postulowane przez nas rozwiązanie mogło zagrozić interesom osób starszych. Trzeba bowiem pamiętać, że postępowanie o ubezwłasnowolnienie toczy się zawsze z udziałem Prokuratora (art. 546 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego), osoba, której dotyczy wniosek jest wysłuchiwana przez sąd (art. 547 Kodeksu postępowania cywilnego), a przed orzeczeniem ubezwłasnowolnienia musi być ona zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa (art. 553 Kodeksu postępowania cywilnego). Ponadto złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie lekkomyślnie lub w złej wierze podlega karze grzywny (art. 545 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego). Wydaje się więc, że rygorystyczne instytucje procedury postępowania w sprawie ubezwłasnowolnienia stanowią wystarczające zabezpieczenie interesów osoby, której ubezwłasnowolnienie dotyczy, nawet gdyby krąg osób uprawnionych do złożenia wniosku w tej sprawie został poszerzony.

Autor: radca prawny Mateusz Rojek