PRZEDAWNIENIE ZOBOWIĄZAŃ PODATKOWYCH ORAZ SKŁADEK NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE ZABEZPIECZONYCH HIPOTEKĄ
Czasami znajomość przepisów, to za mało. Liczy się bowiem to, jak są one interpretowane. Z taką sytuacją mamy do czynienia w odniesieniu do instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych, które zabezpieczone zostały hipoteką na nieruchomości. Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że sprawa jest oczywista. Zgodnie bowiem z art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej, „nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.” A jak wygląda to w rzeczywistości?
08.10.2013 r. Trybunał Konstytucyjny wydał niezwykle istotne dla podatników orzeczenie (SK 40/12), w którym stwierdził niekonstytucyjność obowiązującego do 01.01.2003 r. art. 70 § 6 Ordynacji podatkowej. Przepis ten miał niemal identyczne brzmienie, jak obowiązujący obecnie art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej. W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że choć formalnie art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej nie jest przedmiotem jego orzeczenia, to z oczywistych względów znajdzie ono zastosowanie również do tego przepisu. Innymi słowy, przepis ten jest niezgodny z Konstytucją i nie może być stosowany. Powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego jest powszechnie respektowany w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2016 r., V CSK 377/15; wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23.10.2020 r., II FSK 1744/18).
Co powyższy wyrok oznacza w praktyce? Czy zobowiązania podatkowe nie mogą być zabezpieczane hipoteką? Mogą, ale wbrew literalnemu brzmieniu przepisu art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej zobowiązania takie ulegają przedawnieniu na zasadach ogólnych.
Czy ta sama zasada odnosi się do zaległych składek na ubezpieczenie społeczne? I znów na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że tak, bowiem art. 24 ust. 5 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ma brzmienie bardzo zbliżone do zakwestionowanego przez Trybunał Konstytucyjny przepisu art. 70 § 8 Ordynacji podatkowej: „Nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek zabezpieczone hipoteką lub zastawem, jednakże po upływie terminu przedawnienia należności te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu do wysokości zaległych składek i odsetek za zwłokę liczonych do dnia przedawnienia.” W wyroku z 20.05.2020 r. (P 2/18) Trybunał Konstytucyjny stanął jednak na stanowisku, że przepis ten jest zgodny z Konstytucją, a więc zaległe składki na ubezpieczenie społeczne, które zabezpieczone zostały hipoteką, nie ulegają przedawnieniu! Z czego wynika tak daleko odmienne stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wobec zdawało by się dwóch bardzo zbliżonych do siebie przepisów? Jednym z ważniejszych podniesionych przez Trybunał argumentów była okoliczność, że „składki, w przeciwieństwie do podatków, nie zasilają budżetu państwa czy jednostek samorządu terytorialnego, których cała suma dochodów przeznaczana jest na wydatki, lecz wpływają bezpośrednio na konto Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Stanowią jeden z zasadniczych przychodów tego funduszu. Wywierają znaczący wpływ na jego kondycję finansową, która przekłada się na sytuację finansową ubezpieczonych, uprawnionych do wypłaty świadczeń. (…) W związku z tym nieuiszczanie składek przez płatników powoduje przerzucenie ciężaru wypłaty świadczeń na fundusz, a tym samym pośrednio na tych, którzy wywiązują się z ciążących na nich obowiązków.” Na koniec warto dodać, że i w tym wypadku orzecznictwo podziela wyrażone przez Trybunał Konstytucyjny stanowisko (np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 01.02.2022 r., I GSK 2020/19).
Autor: radca prawny Mateusz Rojek